Atakując nasz kraj, Rosjanie zrealizowali postanowienia tajnego protokołu paktu Ribbentrop-Mołotow, w którym obaj najeźdźcy podzielili między siebie strefy wpływów, czego konsekwencją był rozbiór Polski.
Od 17 września 1939 roku Polacy walczyli w wojnie obronnej prowadzonej przeciwko dwóm światowym mocarstwom. Z sowietami stoczyli kilkadziesiąt bitew i potyczek. Pierwsze uderzenie w nierównej walce wzięło na siebie 25 batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza.
Porucznik Adam Kotuła z batalionu fortecznego pułku KOP „Sarny”, którego żołnierze przez dwa tygodnie stawiali opór wrogowi, wspominał:
(Nagranie pochodzi z filmu TVP „Cios w plecy” z 1997 roku.)
Jeden z żołnierzy – Jerzy Giżycki – wspominał, że był w grupie zamykającej kolumnę wojska. Znaleźli się w niej między innymi ochotnicy, studenci i młodzież gimnazjalna. Wszyscy nieludzko głodni i wyczerpani długim marszem, 1 października dotarli do Wytyczna:
(Nagranie pochodzi z filmu TVP „Cios w plecy” z 1997 roku.)
Atak sowiecki był dla naszych żołnierzy ogromnym zaskoczeniem – mówił wiele lat po wojnie Stanisław Matkowski ze Stowarzyszenia Kombatantów Polskich:
Generał Stanisław Mandykowski po latach podkreślał, że 17 września był dla niego i jego towarzyszy dramatyczną chwilą:
17 września 1939 roku Józef Rusak, jeden z żołnierzy legendarnego Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, miał niespełna 20 lat.
Po latach wspominał, że tamtego dnia pierwsze sowieckie oddziały, jakie weszły do jego wsi nad jeziorem Narocz (obecnie Białoruś) na Kresach, napotkały opór Korpusu Ochrony Pogranicza:
Tadeusz Czerkawski, który w późniejszych latach wojny walczył w armii Władysława Andersa, we wrześniu 1939 roku został powołany do 48. kompanii 17. batalionu Junackich Hufców Pracy i zatrudniony przy budowie umocnień wojskowych koło Augustowa. 9 września wraz z całym batalionem udał się do Lidy, gdzie 17 września dowiedział się o sowieckiej napaści:
Armia Czerwona wzięła do niewoli 250 tysięcy polskich żołnierzy. Józef Stalin nakazał mordowanie jeńców wojennych. Symbolem tego stała się zbrodnia katyńska, w której wiosną 1940 roku NKWD zgładziło blisko 22 tysiące polskich oficerów. Zamordowani strzałem w tył głowy zostali pochowani w masowych grobach w Katyniu, Miednoje, Charkowie i Bykowni. Związek Sowiecki ponad pół wieku przekonywał światową opinię publiczną, że zbrodni katyńskiej dopuścili się Niemcy. Przyznał się do jej popełnienia dopiero w 1990 roku.