Drugą wojnę światową zapoczątkował niemiecko-sowiecki sojusz, formujący się od układu w Rapallo, w sierpniu 1939 r. sformalizowany układem Hitler-Stalin i paktem Ribbentrop-Mołotow, urzeczywistniony we wrześniu 1939 r. wspólną agresją – podkreślił premier Mateusz Morawiecki.
Podkreślił, że „Polska pierwsza stawiła zbrojny opór zbrodniczym najeźdźcom”, a „bohaterski sprzeciw wobec zła okupiony został bezlikiem ofiar, ale taki sprzeciw od wieków stanowił istotę tradycji polskiego narodu i państwa”.
„Cześć i chwała pokoleniom naszych ojców, zawsze stojących po stronie sprawiedliwości, godności człowieka i wolności – naszej, jak i całej Europy!” – napisał premier.
17 września 1939 władze ZSRR ogłosiły, że „państwo polskie i jego rząd przestały faktycznie istnieć”, toteż traktaty między ZSRR a Polską tracą moc, a Armia Czerwona otrzymała rozkaz przekroczenia granicy i wzięcia „pod swą opiekę życia i mienia ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi”.
O świcie 17 września 1939 roku, bez wypowiedzenia wojny, łamiąc pakt o nieagresji, sowieckie wojska wkroczyły do Polski. W walkach z Armią Czerwoną zginęło blisko 2,5 tys. polskich żołnierzy. Do niewoli dostało się też 250 tys. Polaków. Napaść była wypełnieniem paktu Ribbentrop-Mołotow, której częścią był tajny protokół o podziale terytorium Polski pomiędzy mocarstwami.
Ponad 200 tys. km kw. polskich terenów i 13 mln ich mieszkańców znalazło się pod władzą ZSRR. Wiosną 1940 roku zamordowano w Katyniu, Miednoje, Charkowie i Bykowni ponad 21,7 tys. polskich jeńców.