Niepokonane
Ta opowieść, nawiązująca do wiary katolickiej i postawy obywatelskiej, rozumianej nieco inaczej jak dzisiaj, wyróżnia się spośród opowieści tego zbioru. Dowodzi bowiem, że mimo kataklizmu jakim jest wojna i wysiedlenia, można zachować ciągłość prowadzonego dzieła. Marksiści mają swój pogląd na siły stojące za cywilizacją, a katolicy swój pogląd. Przytaczam niniejszą historię, abyście Państwo mieli i swój pogląd. Będzie ona o Zgromadzeniu Sióstr św. Elżbiety. Zgromadzeniu zwanym potocznie Elżbietankami. Z tymi samymi, z którymi większości Zielonogórzan kojarzy się zespół budynków stojących przy Placu Powstańców Wielkopolskich. Budynków jest trzy i noszą nazwę Elżbietanki.
Zgromadzenie założyły 27 września 1842 roku, cztery młode mieszkanki Nysy: Klara Wolf, Maria Merkert, Matylda Merkert i Franciszka Werner. Mottem swojego działania uczyniły przesłanie Chrystusa: „Wszystko co uczyniliście jednemu z braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili”. Udzielały pomocy cierpiącym w szpitalach i domach prywatnych, opiekowały się osobami w podeszłym wieku, prowadząc domy w Nysie, Wrocławiu, Złotoryi. Pielęgnowały żołnierzy i jeńców wojennych w czasie wojen w latach 1864, 1866, 1870/71. Działały też w Prudniku i Jeleniej Górze. Domem macierzystym Zgromadzenia został dom przy ul. Szkolnej w Nysie. Matka Maria została pierwszą Przełożoną Generalną w 1859 roku. Umarła w wieku 55 lat zyskując miano śląskiej samarytanki, 14 listopada 1872 roku.
Zgromadzenie się rozwijało i 15 sierpnia 1882, trzy Siostry Elżbietanki w Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, przyjechały do Zielonej Góry. Trzy lata później otrzymały mały budynek i zamieszkały gdzieś na uboczu miasta. Potrzeby na posługę sióstr okazały się w Zielonej Górze duże i przełożona sióstr siostra Judyta, powołała fundację, aby zbudować szpital. W 1885 roku powstaje pierwszy fragment dzisiejszych „Elżbietanek”, czyli dom zakonny. Ten najniższy, z prawej. W 1908 roku dobudowano środkową część z kaplicą domową poświęconą św. Janowi Ewangeliście. Przy niej powstał dom starców i hospicjum. Siedzibę Elżbietanek, otaczał duży ogród otaczający z trzech stron budynek.
Powołana przez siostry elżbietanki fundacja św. Jana przez kilkanaście lat zbierała pieniądze na postawienie szpitala, który został otwarty 11 października 1927 roku. To skrajna lewa część budynku. Mimo, że powstał ze składek katolików, przyjmował pacjentów wszystkich wyznań. Novum szpitala stanowiła pierwsza w mieście elektryczna winda. Szpital był świetnie wyposażony, posiadał między innymi aparat Roentgena. Przełożoną zgromadzenia, ale też i menedżerem szpitala, była Petronella Dziuba. W 1939 roku szpital sióstr liczył 88 łóżek. Wojna wypełniła szpital rannymi, kiedy zbliżał się front rannych żołnierzy znajdujących się w szpitalu ewakuowano w głąb Niemiec. Wywieziono wszystko co miało jakąkolwiek wartość, a siostry zostały same.
Wojska radzieckie wkroczyły do Zielonej Góry w Środę Popielcową 14 lutego, a w szpitalu sióstr urządzono szpital wojenny. Po jakimś czasie szpital przeniesiono bliżej frontu i zabrano ze sobą wszystkie łóżka i materace. Nowy szpital polowy, który u „Elżbietanek” powstał, musiał zdobyć łóżka i materace, które po przeniesieniu szpitala znowu zabrano. Bo 16 kwietnia 1945 roku wojska radzieckie wraz z rannymi opuściły szpital. Siedem tygodni sprzątano i naprawiano wszystko, aby szpital nadawał się do użytku. Dnia 24 kwietnia tego roku siostry przebrały się w strój zakonny, który zdjęły w obawie przez czerwonoarmistami. 1 czerwca szpital wznowił działalność przyjmując pierwszych chorych na tyfus. W następnych dniach przysłano jeszcze 35 innych chorych. W całym mieście panował głód. Brak było lekarstw.
Miesiąc później, 2 lipca 1945 roku, wojska radzieckie ponownie zajęły szpital dla swoich rannych żołnierzy. Chorzy cywilni musieli szpital opuścić. Siostry pozostawiono do pracy w szpitalu. 23 września 1945 siostry musiały opuścić szpital i budynek zgromadzenia. Na krótko, bo
13 listopada Rosjanie zaczęli kolejną wyprowadzkę. Odjeżdżając, zabrali ze sobą jak za każdym poprzednim razem, wszystkie maszyny i urządzenia sali operacyjnej oraz cenniejsze rzeczy, a dwa tygodnie później na 60 konnych wozach wywieziono resztę tego co pozostało. Szpital oraz przyległa klauzura sióstr zostały kompletnie zdewastowane.
1 grudnia 1945 roku dom zakonny w Zielonej Górze przeszedł pod zarząd prowincji poznańskiej i do Zielonej Góry przybyła pierwsza siostra z prowincji poznańskiej – Symplicja Koszałka, która została przełożoną domu. Dom liczył 12 sióstr, które mieszkały w poza budynkiem zakonnym. Dopiero 6 stycznia 1946 roku władze radzieckie oddały klucze do szpitala i klauzury. Mimo braku środków materialnych i finansowych siostry natychmiast przystąpiły do renowacji całego obiektu. 11 stycznia 1946 roku siedem sióstr wraz z byłym księdzem proboszczem Gottwaldem z nakazu władz wyjechały do Niemiec. Z dawnych sióstr pozostały: Jakubina Romińska, Dorota Karnowska i Łucja Józefowska. 16 lipca 1946 roku nastąpiło poświęcenie odnowionej kaplicy i przekazanie całego parteru i pierwszego piętra do użytku chorych.
Na prośbę sióstr władze państwowe zezwoliły na zaangażowanie w szpitalu zgromadzenia lekarza. Urząd dyrektora szpitala objął chirurg dr Albin Bandurski, który pracował w Poznaniu w szpitalu Zgromadzenia Elżbietanek. W 1947 roku oprócz oddziału chirurgicznego otwarto również oddział ginekologiczny. Remont pozostałych dwóch pięter szpitala został z ukończony. Chorych napływało bardzo dużo. Z Domu Prowincjalnego w Zielonej Górze przysłano do pomocy pięć sióstr pielęgniarek i dwie siostry do pracy w administracji szpitala. W 1947 r. szpital pracował pełną parą. W następnym roku w sierpniu oddano do dyspozycji chorych oddział dziecięcy, a do pomocy przybyły dwie nowe siostry pielęgniarki.
W 1949 roku Powiatowy Związek Samorządu Terytorialnego w Zielonej Górze przejął komisyjnie w bezpłatne użytkowanie szpital sióstr wraz z przyległą klauzura, budynkami gospodarczymi i ogrodem. Siostrom pozwolono nadal na swych stanowiskach pracować. Wydział Zdrowia wyznaczył dla szpitala wicedyrektora, a przełożoną pielęgniarek została osoba świecka. Wicedyrektor na początku 1950 roku wraz z jedną salową pozdejmował wszystkie obrazy religijne i wyniósł je na strych. Na interwencję personelu oświadczył, że obrazy są niepotrzebne, gdyż są zbieraczami kurzu i siedliskiem pluskiew.
Dnia 1 maja 1951 roku przybył do domu sióstr Prymas Polski Ksiądz Arcybiskup Stefan Wyszyński w towarzystwie ordynariusza diecezji gorzowskiej ks. Prałata Szelążka oraz ks. Biskupa Antoniego Baraniaka. W końcu 1960 roku i na początku 1961 jako pokłosie tzw Wydarzeń Zielonogórskich wszystkie siostry pracujące na terenie szpitala zostały zwolnione.
Historia zielonogórskich elżbietanek to opowieść o ciągłym budowaniu, wypędzaniu i remontowaniu odzyskanego majątku. Zgromadzenie powołane do opieki nad chorymi przez ponad 30 powojennych lat nie miało prawa pracować w wybudowanym przez siebie szpitalu i hospicjum. Opowieść o zielonogórskich Elżbietankach, to opowieść o katolickim etosie pracy. Pracy, której celem nie jest zysk, ale służenie innym. To także opowieść o sile woli, która często wbrew rzeczywistości realizuje swój plan. Jest też w opowieści o cywilizacyjnym trwaniu szpitala Elżbietanek idea sztafety pokoleń i narodów. Bo szpital jaki dzisiaj leczy tysiące mieszkańców miasta, trwa jako idea od 1842 roku. Mimo wojen, grabieży, zmiany granic i narodowości sióstr służących chorym. W tym sensie można w dziejach zgromadzenia, które dzisiaj gromadzi ponad 1000 sióstr, posiada Dom Generalny w Rzymie oraz liczne placówki misyjne między innymi w Boliwii, Brazylii, Czechach, Danii, Gruzji, Kazachstanie, Litwie, Paragwaju, Rosji, Ukrainie i w Ziemi Świętej, a także domy prowincjonalne w Niemczech, Szwecji, Norwegii i Włoszech, widzieć moce silniejsze od armii i czasu.
Proces beatyfikacyjny Marii Merkert, założycielki zgromadzenia, zaczął się w 1985 roku, a 30 września 2007 roku nastąpiła jej uroczysta beatyfikacja w kościele św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie.
Opracował: Krzysztof Chmielnik
